1930’ların İstanbul’unda ‘tavla’ âlemi

EDEBİYATÇILARDAN NÜKTE YAĞMURLARI 

Sizler, evvelce bahsettiğimiz adli vakalara aldanıp tavlanın yalnızca külhanbeylerinin, işsiz güçsüzlerin, cebi deliklerin, vakti kıymetsizlerin oyunu olduğu yanılgısına kapılmayın. 1930’ların İstanbul’unda ne tavla oyunu ne de tavlanın mekân tuttuğu kahvehaneler ayaktakımına aitti. İktidarın halkı, özellikle gençleri kahvelerden uzak tutmak için özel bir çabası olduğu gerçekti. Ticari hayattaki durgunluklar da elbette kahvehane kalabalığına aksederdi fakat Hikmet Feridun’un dediği gibi İstanbul kahveleri herkesindi. “Şehrin bir komprimesi [özeti] hâlindeydi. Orada her istediğiniz tabakadan, her istediğiniz sınıftan, her istediğiniz meslekten adamlar bulabilirdiniz.” Buraya yolu düşüp de tavlanın şimşir puluna, kemik zarına eli değmemiş kaç kişi olabilirdi? 1933 yılının 4 Haziran günü ölen Ahmet Haşim için düzenlenen törende şairin hayatı ve sanatı üzerine konuşma yapacak olan Nurullah Ataç, törene değin tüm vaktini Beyazıt’ta bir kahvede tavla oynayarak geçirmişti. Kimileri bu durumu yadırgasa da kahveleri bir edebiyat mahfili olarak benimseyen yazarların tavlayı da tıpkı kelimelerle oynadıkları gibi büyük bir incelik ve tutkuyla oynadıkları bilinirdi. 

Tanzimat yıllarında Ahmet Mithat Efendi’yle Muallim Naci’nin bozasına yahut bıldırcınına oynadıkları oyun, 1930’ların başında, Celal Sahir Erozan’la Halil Nihat Boztepe’nin Divanyolu’nda toplaştıkları kahvede, izleyenleri zevkten mest eden bir sihre bürünüyordu. Hakkı Süha Gezgin, “Tavla deyip dudak bükmeyiniz” diye anlatacaktı yazarların düellosunu, “Bu oyun, gerçekten sözü altın ve inci değerine yükselten nükte yağmurlarına yol açardı.”

Sözü “altın” eden tavla tiryakisi yazarlar hemen her kuşaktan çıkmıştır çıkmasına da Orhan Kemal’le Edip Cansever’in arasındaki maçlar, yazarların tavla folkloru ve edebiyatına kattıklarına dair bizlere iyi bir fikir verebilir. Muzaffer Buyrukçu anlatıyor:

“Edip Cansever’le tavla oynamaları bir alemdi. Tanıdık, yabancı seyirciler kuşatırdı çevrelerini. Çaylar, kahveler, kantlar, oraletler içilirken (…) oyunun gerilimi karşılıklı sataşmalarla artardı ve ‘Sen mi ökesin ben mi ökeyim, şimdi göreceğiz’ sözleriyle Edip Cansever’in moralini bozmaya çalışırdı. ‘Bugün formumdayım Bay Kansöv’e, seni çiğ çiğ yiyeceğim.’ Edip Cansever, soyadını Fransızcaya çeviren Orhan Kemal’e, onun aşırı neşesini sürekli kılmak isteğiyle ve az rastlanan soyluluktaki gülüşüyle ‘İnsan yaşlanınca çenesi düşermiş’ derdi. Orhan Kemal bu cümleyi beğenmemiş gibi yalancıktan yüzünü buruştururdu. ‘Buyruk, işitiyor musun banal sözleri?’ 

‘Eee, seviye meselesi’ derdim, ‘O senin gibi milletvekili oğlu değil ki…’ 

Edip Cansever, dikkatini zarlara verdiğinden Orhan Kemal’e attığım kamışı sezemez, ‘Allah aşkına kışkırtma şu düğün serserisini!’ derdi. Edip Cansever’in yenilgiye uğratılmasını beklerken kendisine ateş edildiğini toz duman yatışınca anlayan Orhan Kemal başını sallaya sallaya konuşurdu: ‘Dost dediğin böyle olur. Sağ gösterip sol vurur.’

(…) Zar kötü gelirdi bazen, yenileceği anlaşılırdı; o zaman konuşmasının da davranışlarının da rengi değişir, azgın boğa gibi burnundan solumaya başlardı. (…) İçinde kopan fırtınayı, başlarımızda patlayacak kabakları kestirdiğimizden hiç devinmeden put gibi dururduk bıçağının altına yatırmaması için ama o bizi harcamayı kafasına koyduğundan dilinin ucundakileri yuvarlardı. ‘Kalkın lan buradan cenabet herifler! Suratlarınızı görmek istemiyorum. Uğursuzlar!’ Hep birlikte kalkar, üç dört metre yürür, Nasrettin Hoca fıkrasındaki gibi ‘Daha gidelim mi Reşat Bey’ diye seslenirdik ve her ay beş altı kez tekrarlanan bu filmin rol aldığımız sahnelerinde, zevkten ölürdük… Bağırırdı: ‘Öteye, öteye kapının yanına!’ ve sağ eliyle duracağımız yeri işaret ederdi. Ceketini iskemlenin arkasına asardı, kollarını sıvardı, saçlarını tarardı, talihsizliğini talihe dönüştürmek amacıyla zarları, tavlayı değiştirir, şanssızlığının kaynaklandığını sandığı bazı suratsız seyircileri ‘Biraz geri çekilir misiniz’ sözleriyle uzaklaştırırdı. ‘Refik efendi, acele tarafından talebe işi!’ Kahveyi yudumladığında attığı zarlar oyun kazandıracak nitelikteyse rahatlardı. ‘Kahvesizliktenmiş. Şimdi arabım gülmeye başladı artık. Oğlum Edip seni İsmet Paşa bile kurtaramaz. Buna adıyla sanıyla mars derler. Seni bir kere daha Marsilya’ya vali, Şam’a kaymakam yaptım mı işin bitiktir.’”

Zaten iyi bir tavla oyuncusu olmanın asli kurallarından biri de bu değil miydi? Moral üstünlüğü kaptırmamak… Peki ya başka? Zara güvenmemek, işi şansa bırakmamak, “musibet” kapılarını kapamak… Yekûnu, bir “hayatta kalma” reçetesi.

Burhan Felek “Tavla” başlığıyla yazdığı bir köşe yazısında hayat ve oyun arasındaki benzerliklere dikkat çekerek herkesi tavlanın inceliklerini öğrenmeye davet ediyordu: “İnsan hayatta parti vurmak değilse bile, mars olmamak isterse tavlanın inceliklerini öğrenmeli, bunun bütün ihtiyatlı kaidelerini hayata tatbik etmek için bellemelidir” demişti. Madem öyle, bizim yazımız da onun son satırlarıyla nihayet bulsun: 

“Hayat, bir tavla partisidir. Ne düşeş atmaktan mağrur ne iki bir atmaktan meyus olmalı! Haydi, şimdi, başlayın partiye!”