Türkiye Cumhuriyeti 29 Ekim 2023 tarihi itibarıyla 100. kuruluş yıl dönümünü kutladı. Bu yıl aynı zamanda ünlü Amerikan Time dergisinin de 100. yaş günü. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk bu derginin sütunlarına birçok kez haber olarak girmiş ve okurlarla buluşmuştur. Dünyanın önemli yayınlarından Time Mustafa Kemal Atatürk'ü iki defa kapağına taşımıştır.
Time dergisinin ilk sayısı tam olarak 100 yıl önce, 3 Mart 1923’te Amerika’da yayımlanır. Time, sadece Amerika’da değil, dünyanın dört bir yanında milyonlarca okura ulaşır ve dünyanın en saygın haber ve politika dergilerinden biri hâline gelir.
24 Mart 1923 tarihindeyse henüz 3 hafta önce yayın hayatına başlayan derginin 4. sayısının kapağında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Paşa eşsiz gülümsemesiyle yer alır. Bu önemli olayı ve tüm dünyada kabul edilen medyatik gücünü ele almadan önce derginin tarihçesine bakmak yerinde olacaktır.
TIME TARİHÇESİ
Time, 1923 yılında Briton Hadden ve Henry Luce tarafından ABD’nin ilk haftalık haber dergisi olarak kurulur ve İngilizce olarak yayımlanmaya başlar.
Yale Üniversitesi’nden arkadaş olan Hadden ve Luce’un daha askerdeyken dergiyi planlamaya başladıkları bilinmektedir. Hadden’in 1929 yılında henüz 31 yaşındayken kalp krizinden ölmesi üzerine Henry Luce, dergide yolculuğuna tek başına devam eder. “Dünyanın kalbine mümkün olduğunca yaklaşmak için gazeteci oldum” diyen Henry Luce, 20. yüzyıl medya ve gazetecilik tarihinin de önemli isimlerinden biri olur.
Time, Amerika Birleşik Devletleri ve dünyanın geri kalanındaki güncel olaylar hakkında sistematik bir şekilde kamuoyunu bilgilendirme misyonu olan bir dergidir. İçerik ve yapısal formatıyla diğer birçok haber dergisi için standartlar belirlemiştir. Dergide, önemli ve genel ilgi alanlarına giren konulardaki bilgileri kısaca özetleyen, ulusal ve uluslararası ilişkiler, iş dünyası, eğitim, politika, bilim, tıp, hukuk, din, spor, kitaplar ve sanat gibi alanları kapsayan “bölümler” hâlinde düzenlenmiş düzinelerce kısa yazı yer alır.
Kurulduğu 1923 yılından bu yana güncel olaylar, siyaset, iş dünyası, sağlık, bilim ve eğlence alanlarında neler olup bittiğine dair en yetkin ve bilgilendirici yayınlardan biri olan derginin günümüzde haftalık 4 milyonun üzerinde tirajı bulunuyor.
TIME’A KAPAK OLMAK
Time dergisinin en önemli amaçlarından biri de haberleri, öne çıkan insanlar aracılığıyla anlatmaktır. Bu nedenle 1960’ların sonlarına kadar kapakta sadece bir kişiye tam sayfa yer verildi. Derginin ilk kapağında eski Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi Başkanı Joseph G. Cannon yer aldı.
Derginin politikasına göre kapak çok etkili olmalıdır. Okuyucuda daha ayrıntılı bir okuma için ilgi uyandırmalıdır.
Böylelikle okuyucular, derginin tarihi boyunca ön kapakta yer alan pek çok önemli insanla tanışır.
3 Mart 1923 tarihli ilk kapağın kara kalem portre ve elle çizilmiş çizgi çalışmasından bu yana, bir Time kapağı oluşturmak için neredeyse her araç kullanılır. İlk otuz yılda litografi, guaj, kara kalem, siyah-beyaz portre fotoğrafçılığı ve sulu boya ağırlıklı olurken 1950’ler ve 60’larda biraz daha deneysel olan kolajlara yer verilmiş, 1970’ler, 80’ler ve 90’larda serigrafi baskı, mermer, fotoğraf kolajı, siyasi karikatürler, haber fotoğrafçılığı ve renkli portreler ortaya çıkar.
Time, dünyanın önde gelen haber dergilerinden biri olarak öne çıktıkça derginin kapağında yer almak kayda değerliğin, şöhretin veya kötü şöhretin bir göstergesi hâline gelir.
Sadece Amerika’da değil, dünyanın dört bir yanında binlerce okura ulaşan Time dergisine günümüze kadar 12 Türk insanı kapak olmuştur.
24 Mart 1923’te Mustafa Kemal Atatürk’ün o tarihte pek de bilinmeyen bir resmi Time dergisinin kapağını süsledi. İşte Time’ın 1923 yılında, Türkiye yeni bir cumhuriyet olma yolunda ilerlerken yazdıklarıını alttaki çerçeveden okuyabilirsiniz.
Time dergisi 24 Mart 1923 tarihli baskısında, kapaktan verdiği kara kalem portre çizimin yanında, 8. sayfadaki 1. sütunda alttaki yazıyla Atatürk’e yer vermişti.
TIME, KAPAKTAN VERDİĞİ ATATÜRK’TEN ÖVGÜYLE BAHSEDİYORDU!
"Mustafa Kemal Paşa, ‘Türk nerede kendi kendisinin efendisidir?’ sorusuna verilen ‘Cehennemde’ yanıtının yerine ‘Türkiye’de!’ diyerek bir ön yargıyı değiştirmiştir. Bu sözler Kemal’in politikasının temel özelliklerini özetler. Mustafa Kemal, insanları yabancı otoriteye kölece boyun eğme batağından kurtardı, onları doğuştan gelen niteliklerinin farkına varmaya, düşünce ve eylemde bağımsızlığa kavuşturdu.
Kemal, birbiriyle çelişen iftiralar potasından lekelenmemiş bir itibarla çıktı. Bu çılgın raporların bazıları onu ülkesine ihanet etmekten “yabancı” olmaya kadar her şeyle suçladı. Kemal saf bir Türk’tür ve modern Türkiye’nin çekirdeği olduğunu tüm dünyaya kanıtlamıştır. O, mesleğine sadık kalarak ün kazanmış, iyi bir profesyonel asker tipidir. Profesör Arnold J. Toynbee, hayranlık uyandıran kitabı Yunanistan ve Türkiye’de Batı Sorunu’nda kendisi hakkında şöyle diyor: ‘Bir Türk Anadolu’da daha iyi bir dünya beklemeye gerek kalmadan kendi kendisinin efendisi olabileceğini kişisel bir gösteriyle kanıtladı ve onun ilhamıyla ulusal hareket canlandı.’ Hiç şüphesiz Mustafa Kemal Paşa, çağdaş tarihin en büyük şahsiyetlerinden biridir.
Bütün müttefik hükûmetler, Ankara Hükûmeti tarafından geçen hafta Lozan Antlaşması’na sunulan karşı tekliflerin tam metnini aldılar.
Türkiye’deki değişikliklerin kapsamı İngiltere’den çok Fransa ve İtalya’yı ilgilendiriyor. Türkler, yabancıların Türkiye’de ikamet etmelerine ve iş yapmalarına izin verecek koşullarla ilgili daha fazla değişiklik yapılması konusunda ısrar etti. Yakın Doğu’daki büyük ticari ilgisi nedeniyle bu durumun Fransa’yı oldukça endişelendireceği kesindir. Castellorizo adasına yönelik bir talep de İtalya tarafından hoş karşılanmayabilir. İngiltere, Musul sorununu Türkiye’nin önerdiği gibi doğrudan müzakere yoluyla çözmekle yetinecek gibi görünüyor ancak Türkiye’nin ekonomik hükümlerin Antlaşma’dan çıkarılması ve gelecekteki tartışmalara bırakılması yönündeki önerisi ciddi bir zorluk teşkil edebilir.
Bu arada Londra’daki Müttefikler, Lozan Konferansı’nın devamı sayılacak yeni müzakerelerin kapsamını kararlaştırıyor. Konferansın Türklerin önerdiği gibi Konstantinopolis’te değil Lozan’da yapılması muhtemel görünüyor."
Kapakta yer alan Atatürk çizimiyse 17 Ocak 1923 günü İzmit’te çekilen video ve fotoğraflardan faydalanılarak hazırlanır. O çekimler, 17 Ocak 1923 tarihinde Kasr-ı Hümayun’da gerçekleşecek olan basın toplantısı için İzmit’e gelen Halide Edip Adıvar’la Mustafa Kemal Paşa’nın sohbetleri sırasında çekilen fotoğraf ve video görüntülerine aittir. O karelere gülen yüzüyle yansımış olsa da Mustafa Kemal Paşa aslında derin bir hüznün içindedir.
14 Ocak 1923 tarihinde kendisine tahsis edilmiş trenle Ankara'dan ayrılan Mustafa Kemal Paşa, 15 Ocak günü Eskişehir’e gelmişti. Gün ağarmadan az önce Emir Eri Çavuş Ali’yi çağırmış, “Bir haber var mı?” diye sormuş, “Şifre geldi ama çözülmedi” diye cevap veren Ali Çavuş’a hüzünle bakan Mustafa Kemal Paşa, “Annemin öldüğünü biliyorum” demişti. “Bir rüya gördüm, yeşil tarlalarda annemle dolaşıyordum. Birden bir fırtına çıktı, anamı alıp götürdü.” Deşifre edilmiş telgraf eline verildiği zaman okudu, gözlerini kapadı, bir an düşündü ve “İzmir’e gitmiyoruz. Treni İzmit’e çevirsinler” dedi. Toplantının yapılacağı tarihten bir gün önce Mustafa Kemal Paşa, annesinin ölüm haberini almasına rağmen bu önemli toplantıyı iptal etmedi. İşte bu gülen yüzlü portrenin ardında çok derin bir hüzün bulunmaktadır. Annesini birkaç gün önce kaybetmenin acısını içinde yaşayan Mustafa Kemal Paşa’nın gönlü milletin işlerinin geri kalmasına razı gelmeyecek, annesinin cenaze törenine gitmeyecek, sonradan İzmir’de olan mezarını ziyaret edecekti. O gün toplantıya katılanlar arasında Ahmet Emin Bey, Halide Edip Hanım ve eşi Adnan Bey, Falih Rıfkı Bey gibi önemli gazeteci ve yazarlar vardı. Bu basın toplantısı Mustafa Kemal Atatürk’ün 16 Ocak 1923’ü, 17 Ocak 1923’e bağlayan gece, İzmit’te İstanbul kökenli gazetelerin yazarlarıyla yapmış olduğu basın toplantısıydı.
İzmit’te çekilen o görüntülerden faydalanılarak yapılan çizim, Time dergisi kapağında yer alarak dünyada en çok bilinen ikonik Mustafa Kemal Atatürk imajı hâline geldi. Bu ikonik Mustafa Kemal Paşa portresinin çizeri o tarihte dergiye çalışan Gordon Stevenson’dan başkası değildi. 24 Mart 1923 tarihli Time dergisinin kapağında yer alan Atatürk portre çiziminin sol alt tarafında Gordon Stevenson imzasını görmekteyiz. Peki kimdi bu Gordon Stevenson?
Ünlü grafiker Gordon Stevenson en çok yağlı boyayla yaptığı sosyete portreleriyle tanınıyordu. İskoç kökenli bir Amerikan vatandaşıydı. Memleketi Chicago’da School of The Art Institute’ta eğitim görmüştü. Gordon Stevenson I. Dünya Savaşı’nın ardından New York’ta ikamet etmeyi sürdürdü ve burada illüstratör ve portre ressamı olarak önemli başarılar elde etti.
New York Times, Book Review olmak üzere önde gelen yayınlar için üretken bir dergi illüstratörü oldu. Ayrıca Time dergisinin kapakları için bir dizi portre yaptı (1923-24). Jack Dempsey, Herbert Hoover, Bayan Herbert Hoover, Samuel Gompers, Mustafa Kemal Atatürk, Winston Churchill, Fritz Kreisler, Roy Chapman Andrews, Joseph Conrad, Woodrow Wilson ve David Lloyd George’un kara kalem portreleri bunlardandır.
24 Mart 1923 tarihli Time dergisinin kapağı için çizdiği Mustafa Kemal Paşa portresi o kadar çok sevilip benimsendi ki tüm dünyada sayısız defa çoğaltılıp kullanıldı. Özellikle Time’ın bu sayısı birçok koleksiyonerin envanterinde yerini aldı. Bazı müzeler dergiyi ve sayfalarını vitrinlerine koymayı ihmal etmedi.
Eşsiz lider Mustafa Kemal Atatürk, tüm dünyanın yakından takip ettiği ünlü Time dergisine, 4 yıl arayla 2 kez kapak oldu. Atatürk, 21 Şubat 1927’de derginin kapağını bir kez daha süsledi.
Time dergisi 2013 yılında 90. yıl dönümünü kutlarken 90 kapak hikâyesini ayrıca bir yazı olarak ele aldı. “90 Kapak Hikâyesi ile Modern Tarih Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey” başlığıyla geçmişten bugüne 90 isim seçti. Bu listede ilk sıra Mustafa Kemal Atatürk’ün oldu. Dergi Atatürk için “Daha sonra Atatürk ismini alan Mustafa Kemal Paşa, Osmanlı İmparatorluğu’nun küllerinden modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu babası olarak ortaya çıktı” ifadesini kullandı. Bu listede Charlie Chaplin, Benito Mussolini, Mahatma Ghandi, Joseph Stalin, Adolf Hitler, Kraliçe II. Elizabeth, Fidel Castro, John F. Kennedy ve Papa II. John Paul gibi isimlere de yer verdi.
Time'a kapak olan diğer Türkler
Mustafa Kemal Atatürk, Time’a ikinci kez 21 Şubat 1927’de kapak oldu. Derginin kapağına taşıdığı diğer Türkler: İsmet İnönü, Şükrü Saracoğlu, Adnan Menderes, Kenan Evren, Mehmet Ali Ağca, Naim Süleymanoğlu, Mine Karakaş, Prof. Dr. Mehmet Öz, Recep Tayyip Erdoğan, Prof. Dr. Özlem Türeci ve Uğur Şahin…
